Một thị trường tài sản số phát triển không thể chỉ đặt trọng tâm vào đổi mới công nghệ hay thu hút đầu tư. Cốt lõi của một khung pháp lý tài sản số bền vững nằm ở việc thiết lập các cơ chế kiểm soát rủi ro tài sản số, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Không có sự bảo vệ này, thị trường tài sản số sẽ rất dễ trở thành mảnh đất màu mỡ cho lừa đảo, thao túng giá và rửa tiền, như thực tế đã xảy ra tại nhiều quốc gia.
Việt Nam trong nỗ lực xây dựng khung pháp lý kiểm soát rủi ro tài sản số đã xác định rõ rằng: thí điểm không có nghĩa là buông lỏng, và “mở cửa” không đồng nghĩa với “thả nổi”. Thay vào đó, những cơ chế pháp lý và kỹ thuật được đề xuất có vai trò như vành đai an toàn, giúp thị trường vận hành hiệu quả và minh bạch ngay từ những bước đi đầu tiên.
Kiểm soát rủi ro từ tài sản số: Không chỉ là biến động giá
Trái với suy nghĩ phổ biến rằng rủi ro tài sản số chỉ nằm ở sự biến động giá mạnh, thực tế rủi ro nằm ở nhiều tầng:
- Rủi ro từ sàn giao dịch: Nhiều sàn giao dịch quốc tế không có đại diện tại Việt Nam, không cam kết hoàn trả tài sản khi xảy ra lỗi hoặc bị tấn công mạng.
- Rủi ro từ dự án lừa đảo: Các mô hình “vẽ ra” một loại token hoặc NFT mới, quảng bá bằng chiến dịch tiếp thị ảo, thu hút đầu tư rồi… biến mất.
- Rủi ro từ giao dịch P2P: Người dùng tự thỏa thuận mua bán tài sản số với nhau, không có cơ chế bảo vệ, dễ bị lừa đảo hoặc mất quyền truy cập ví điện tử.
- Rủi ro pháp lý: Khi chưa có luật rõ ràng, nhà đầu tư không có cơ sở để kiện tụng, đòi bồi thường hoặc khiếu nại khi bị thiệt hại.
Vì vậy, kiểm soát rủi ro tài sản số hiệu quả phải có những thiết kế riêng để giải quyết các nhóm rủi ro kể trên, đặc biệt là trong giai đoạn thị trường chưa trưởng thành.
Bảo vệ nhà đầu tư: Nguyên tắc cốt lõi
Một nguyên lý quan trọng trong xây dựng khung pháp lý là: “Không ai được phép bán tài sản số cho công chúng nếu không công khai rủi ro và tuân thủ chuẩn mực đạo đức kinh doanh.”
Trong dự thảo đề xuất của Bộ Tài chính, mọi tổ chức tham gia phát hành tài sản mã hóa đều phải:
- Công khai whitepaper, bản mô tả chi tiết công nghệ, mô hình kinh doanh, phân bổ token và lộ trình phát triển.
- Thông báo rủi ro đến nhà đầu tư, bao gồm cả khả năng mất trắng toàn bộ tài sản.
- Có cơ chế hoàn tiền hoặc xử lý tranh chấp trong các tình huống bất thường.
- Thiết lập đội ngũ chăm sóc khách hàng, kênh tiếp nhận khiếu nại.
Đối với các sàn giao dịch tài sản số, cần có:
- Quỹ bảo hiểm tài sản hoặc dự phòng rủi ro khi hệ thống bị tấn công hoặc gián đoạn.
- Cơ chế xác minh người dùng (KYC) để phòng tránh giả mạo danh tính.
- Báo cáo thường kỳ về khối lượng giao dịch, tình trạng lưu ký tài sản và an toàn kỹ thuật.
Từ kinh nghiệm quốc tế, một số quốc gia còn yêu cầu “cảnh báo đầu tư” hiển thị rõ trên website hoặc ứng dụng giao dịch, tương tự cảnh báo trên sản phẩm thuốc hay chứng khoán rủi ro cao. Việt Nam hoàn toàn có thể áp dụng biện pháp tương tự để bảo vệ người dùng phổ thông.
Chống rửa tiền qua tài sản số: Cuộc chiến công nghệ
Một trong những lo ngại lớn nhất của các cơ quan chức năng là khả năng sử dụng tài sản số cho mục đích rửa tiền, tài trợ khủng bố hoặc che giấu dòng tiền bất hợp pháp.
Điểm mạnh cũng là điểm yếu của tài sản số nằm ở tính phi tập trung và ẩn danh. Giao dịch trên blockchain không cần tiết lộ danh tính thật, có thể thực hiện xuyên biên giới, gần như tức thì và rất khó lần theo dấu vết nếu không có công nghệ phân tích chuỗi khối hiện đại.
Để đối phó với vấn đề này, khung pháp lý tài sản số cần tích hợp các nguyên tắc phòng chống rửa tiền (AML) như:
- Yêu cầu xác thực danh tính người dùng (KYC) với mọi giao dịch trên sàn chính thức.
- Theo dõi luồng giao dịch lớn bất thường và báo cáo giao dịch đáng ngờ cho cơ quan chức năng.
- Hợp tác với các công ty công nghệ phân tích blockchain để “giải mã” các ví có dấu hiệu rửa tiền.
- Kết nối dữ liệu với ngân hàng và ví điện tử để kiểm tra nguồn gốc dòng tiền ra vào thị trường tài sản số.
Bên cạnh đó, cần ban hành danh sách “tài sản số có rủi ro cao”, tương tự danh mục chứng khoán cảnh báo để nhà đầu tư biết và cân nhắc trước khi tham gia.
Trách nhiệm của các cơ quan quản lý
Một điểm đáng ghi nhận là Chính phủ không kỳ vọng giao toàn bộ trách nhiệm quản lý tài sản số cho một cơ quan duy nhất. Thay vào đó, khung pháp lý tài sản số được thiết kế theo hướng phối hợp liên ngành:
- Bộ Tài chính: Chủ trì chính sách thuế, cơ chế phát hành, quản lý công ty phát hành token.
- Ngân hàng Nhà nước: Giám sát ảnh hưởng đến hệ thống tiền tệ và thanh toán.
- Bộ Công an: Phòng chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, gian lận mạng và truy vết tài sản số trong điều tra hình sự.
- Bộ Thông tin và Truyền thông: Giám sát nền tảng công nghệ, bảo mật dữ liệu, xử lý tin giả liên quan đến tài sản số.
- Bộ Tư pháp: Đảm bảo các quy định phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành, không mâu thuẫn với luật dân sự, hình sự hoặc luật công nghệ.
Sự phối hợp này là cần thiết, vì tài sản số không đơn thuần là một lĩnh vực tài chính, nó là sự giao thoa giữa tài chính, công nghệ, pháp luật và truyền thông.
Hướng tới cơ chế bảo hiểm tài sản số?
Một ý tưởng đang được thảo luận là xây dựng “Quỹ bảo vệ nhà đầu tư tài sản số”, tương tự Quỹ bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán. Các công ty phát hành token, sàn giao dịch, đơn vị lưu trữ ví điện tử sẽ phải trích phần doanh thu vào quỹ chung. Khi xảy ra sự cố, nhà đầu tư có thể được bồi thường theo tỷ lệ thiệt hại, một cách tiếp cận vừa có tính phòng ngừa, vừa nhân văn.
Công ty Luật TNHH ANT (ANT Lawyers)
Là công ty luật Việt Nam cung cấp các dịch vụ tư vấn pháp lý chuyên nghiệp tại Việt Nam. ANT Lawyers do các luật sư và cộng sự có kinh nghiệm và chuyên môn cao về pháp lý điều hành. Các lĩnh vực tư vấn pháp lý gồm kinh doanh, thương mại, tranh chấp.
Click below for English Version